Trong những bước đầu tìm hiểu Phật giáo Nguyên thủy, không ít hành giả khi nghe danh xưng “Tam Tạng Kinh Điển” liền nảy sinh tâm lý lo lắng vì tính chất hàn lâm của nó. Có vẻ chỉ dành cho chư Tăng hoặc người học chuyên sâu. Kỳ thực, khi thấu hiểu bản chất, Tam Tạng lại là một hệ thống rất thực tế. Nó giống như bản đồ tổng thể của con đường tu tập, được phân định rạch ròi để người học dễ dàng nắm bắt.
Cấu trúc cơ bản của Tam Tạng
Xét theo nghĩa đen, Tipiṭaka hay Tam Tạng chính là “ba chiếc lồng” hay “giỏ”, hàm ý ba nhóm lớn để chứa và hệ thống hóa lời dạy của Đức Phật.
Ba Tạng đó là:
Bộ Tạng Luật (Vinaya Piṭaka)
Tạng Kinh (Sutta Piṭaka)
Abhidhamma Piṭaka – Tạng Vi Diệu Pháp
Hệ thống Theravāda đã bảo tồn vẹn nguyên Tam Tạng bằng tiếng Pāḷi cổ, và được xem là hệ thống kinh điển cổ xưa, nhất quán và gần với lời Phật dạy nguyên thủy nhất.
2. Tạng Luật – Nền tảng của đời sống tu tập
Dù Vinaya Piṭaka nhắm đến đời sống tu hành của chư Tăng, song Phật tử tại gia nắm rõ Luật sẽ hành trì rất vững vàng.
Ý nghĩa của Luật tạng không phải là sự áp đặt kỷ luật, mà là để:
Bảo hộ sự thanh khiết của thân tâm
Hóa giải những mâu thuẫn và rắc rối
Xây dựng không gian lý tưởng để nuôi dưỡng Định và Tuệ
Tóm lại một cách súc tích:
Luật = khung an toàn cho thân và lời nói
Người mới bắt đầu chỉ cần nắm vững những nguyên tắc cơ bản:
Mối quan hệ nhân quả trong mọi việc làm
Tôn trọng giới hạn
Sống có kỷ luật và trách nhiệm
Sutta Piṭaka: Nguồn cảm hứng tâm linh
Đối với đa số Phật tử, Tạng Kinh chính là phần giáo lý thân thuộc nhất.
Kho tàng này bao gồm:
Các bài thuyết pháp của Đức Phật
Đối thoại với đệ tử, vua chúa, cư sĩ, ngoại đạo
Các hướng dẫn cụ thể về Tứ Diệu Đế: khổ, tập, diệt, đạo
Hệ thống Tạng Kinh gồm 5 bộ Nikāya chủ đạo, với đặc điểm:
Có kinh dài, kinh trung, kinh ngắn
Chứa đựng những hướng dẫn hành trì thực tế như Pháp Cú hay Tứ Niệm Xứ
Có kinh trả lời thẳng những vấn đề đời sống
Tóm lại:
Tạng Kinh là bản đồ giải thoát được trình bày qua ngôn từ, ẩn dụ và sự thực chứng
Lời khuyên cho hành giả mới là nên khởi sự từ Sutta Piṭaka.
Abhidhamma Piṭaka – Hệ thống hóa quy luật tâm linh
Vi Diệu Pháp (Abhidhamma) là phần trừu tượng và khó nhất, nhưng cũng sâu nhất.
Nếu ví:
Tạng Kinh trả lời cho câu hỏi “Đức Phật đã dạy những gì”
Thì Vi Diệu Pháp giải thích “Các quy luật của Pháp vận động ra sao”
Tạng Vi Diệu Pháp đi sâu vào các khía cạnh:
Định nghĩa và đặc tính của tâm
Cấu trúc của một đơn vị tâm thức (sát-na)
Vì sao có tham – sân – si?
Nghiệp được tạo và trổ quả ra sao?
Đối với người vừa khởi sự:
Chưa cần thiết phải nghiên cứu Abhidhamma ngay lập tức
Nhưng biết rằng nó tồn tại giúp tránh hiểu sai Phật pháp theo cảm tính hay niềm tin mơ hồ
Sự tương ứng giữa Tipiṭaka và lộ trình Giới – Định – Tuệ
Để ghi nhớ một cách đơn giản:
Tạng Luật → Giới
Tạng Kinh → Định
Abhidhamma Piṭaka phát triển Tuệ (Paññā)
Ba bộ phận này luôn có sự gắn kết và bổ trợ lẫn nhau:
Nhờ giữ Giới sạch trong mà Định lực được củng cố
Có Định → Tuệ mới sinh
Khi có trí Tuệ soi sáng, việc here giữ Giới trở thành một sự tự nguyện sâu sắc
Gợi ý cách học Tam Tạng cho người mới bắt đầu
Phương pháp học tập hiệu quả:
Tránh việc nôn nóng muốn nắm bắt toàn bộ ngay lập tức
Cần tiếp cận theo trình tự hợp lý:
Hiểu tinh thần Giới
Lấy Kinh điển làm tấm gương để điều chỉnh nếp sống hằng ngày
Nếu có điều kiện thuận lợi, hãy đào sâu Vi Diệu Pháp để mở mang trí tuệ chuyên sâu
Giá trị thực sự của kinh điển không nằm ở chữ nghĩa, mà ở chỗ:
chuyển hóa thân – khẩu – ý trong đời sống hằng ngày